İroni Ne Demek?

İroni, herhangi bir konuda asıl söylemek istenen ifadenin tam tersini söylemektir. İroni yapmanın amacı alay etmektir. İroni ifadeleri tıpkı mizah gibi kişiyi güldürebilir ancak ironide daha çok alay etme ve eleştirme amacı vardır.

İroni kelimesi, Fransızcada “alaylı anlatım, kinaye” anlamına gelen “ironie” kelimesinden Türkçeye geçmiştir. Ancak ironi sözcüğünün kökeni Eski Yunancadaki “eironeía” kelimesine kadar uzanır.

İroni kelimesi, Sokrates’in diyalog yönteminin birinci aşaması olarak karşımıza çıkar. Buna göre Sokrates önce karşısındaki kişinin doğru bilgi olarak öne sürdüğü şey ile ilgili sorular sorar. “İroni” adı verilen bu aşamada kişi doğru dediği şeyin aslında tartışmaya açık olduğunu görür. Sokratik sorgulamanın ikinci aşaması olan maiotik aşamasında ise kişinin zihninde doğuştan var olduğu düşünülen bilgilerin ortaya çıkarılması için sorular sorulur. 

Sokratik sorgulama yöntemindeki ironi kavramı bize bu kelimenin “bir şeyin düşündürdüğü imgenin tersi” anlamına geldiğini gösterir. Ancak ironi kavramı, TDK (Türk Dil Kurumu) tarafından içerisinde alay ifadesi de barındıracak şekilde tanımlanmıştır.

İroni Yapmak Ne Demek?

İroni yapmak, kişinin asıl söylemek istediği şeyin tersini kastederek karşısındakiyle alay etmesidir. İroni yapmak çoğunlukla mizah yapmak ile karıştırılsa da ironi daha çok karşıdaki kişiyi eleştirmek ve yermek için yapılır.

Örneğin küs olduğu birine “seni burada görmek ne güzel” diyen biri kolaylıkla “ironi yaptım” diyebilir çünkü bu kişi aslında karşısındaki kişiyle karşılaşmak istemediğini ima etmek istemekte ancak bu isteğinin tam tersini söylemektedir.

İroni doğrudan söz ile yapılabileceği gibi ses tonuyla, jest ve mimiklerle de yapılabilir. Örneğin yapılan işi beğenmeyen biri “aferin çok güzel iş çıkardın” cümlesini yüksek ve kızgın bir ses tonuyla söylediğinde aslında bu kişinin karşısındakini takdir etmediğini ve ironi yaptığını söyleyebiliriz.

İroni Örnekleri Nelerdir?

İroni örnekleri arasında en çok karşımıza çıkan sözel ironi örneğidir. Örneğin başarısız bir öğrenciye “böyle devam et, bravo” diyen bir öğretmen aslında ironi yapmış olur. Her gün buluştuğunuz bir arkadaşınıza “seni çok özledim, yüzünü gören cennetlik” demek de bir sözel ironi örneğidir.

İroni örnekleri arasında başınıza gelen bir olaya verdiğiniz zıt bir tepki de gösterilebilir. Örneğin üzerinize çay döküldüğünde “harika” demek bir ironidir çünkü aslında üzerinize çay dökülmesi rahatsız edici bir durumdur ve böyle bir durum için tam zıttı bir ifade kullanarak alay etmek ironidir.

İroni örneklerine karikatürlerde ya da uyarı amaçlı asılan tabelalarda da rastlarız. Örneğin sigara içen insanların bulunduğu bir resmin üzerine sigara içmenin yasak olduğunu belirtmek için asılan “sigara içilmez” tabelası bir ironidir.

Edebiyatta İroni Nedir?

Edebiyatta ironi, karakterlerin kastetmek istedikleri bir düşüncenin aksini söyleyerek ya da yaparak alay etmesidir. Edebiyatta ironi, sıklıkla karşımıza çıkan bir konudur ve eserin daha derin anlamlar içermesini sağladığı için son derece önemlidir.

Edebiyatta ironi kavramı, kendi içerisinde farklı türlere ayrılarak incelenir. Ancak edebi eserlerde çoğunlukla sözel olarak yapılan ironi türüne rastlanır.

Edebiyatta İroni Türleri Nelerdir?

Edebiyatta ironi türleri şunlardır:

1. Sözel ironi 
2. Durumsal ironi 
3. Dramatik ironi

1. Sözel İroni 

Sözel ironi, edebiyatta ironi türleri arasında en çok karşımıza çıkan konudur. Sözel ironi, söylenen cümlenin tam tersinin kastedildiği ve bu yolla karşıdaki kişiyle alay edildiği bir ironi türüdür. 

Sözel ironi, kısaca söz ile yapılan ironi türü olarak tanımlanabilir. Sözel ironi, abartı ve küçümseme/hafifletme şeklinde yapılabilir. Örneğin edebi bir eserde karakterlerden biri çok hastaysa ve “ne olacak sanki, en kötü ölürüm” diyorsa bu bir ironidir ve hafifletme yoluyla yapılmıştır. Ancak karakterlerden biri tembel biri için “çalışmaktan sıkıldı artık” diye konuşuyorsa bu da sözel ironidir fakat abartma yoluyla yapılmıştır.

2. Durumsal İroni

Durumsal ironi, edebiyatta ironi türleri arasında gösterilen bir diğer türdür. Durumsal ironi veya durum ironisi, bir durumun beklenmeyen ve tam tersi şekilde gerçekleşmesidir. Durumsal ironide karakterlerin olaylara olan bakışı ile olayların gerçekte nasıl olduğu arasında şaşırtıcı bir fark vardır.

Durum ironisine örnek olarak L. Frank Baum tarafından yazılan “Oz Büyücüsü” adlı kitabı gösterebiliriz. Bu kitapta olaylar gelişirken karakterler aslında ihtiyaç duydukları şeyi başka yerlerde arar ancak hikayenin sonunda buna zaten sahip olduklarını anlar. Dolayısıyla bu kitapta olaylar beklenmeyen bir şekilde geliştiği için durumsal ironi yapılmıştır diyebiliriz.

3. Dramatik İroni

Edebiyatta ironi türleri arasında bulunan bir diğer kavram ise dramatik ironidir. Dramatik ironi, karakterin bilmediği ancak seyircinin bildiği durumlarda kullanılan ironi türüdür. Edebiyatta dramatik ironi sayesinde okuyucuda mizah etkisi oluşturulur ya da okuyucunun beklentisi, merakı veya kaygısı arttırılır.

Örneğin William Shakespeare'in yazdığı ünlü oyun Macbeth’de Duncan'ın Macbeth'e kendini sadık biriymiş gibi göstermesi ancak bundan sadece seyircinin haberdar olması bir dramatik ironidir. Yani dramatik ironide karakterin gördüğü ile okuyucuya görünen dünya başkadır.